17/05/23  ━  4 min read

Αρτηριακή πίεση και υπέρταση: φυσιολογία & συμπτωματολογία

Η αρτηριακή πίεση (blood pressure) συμμετέχει στο παιχνίδι της φυσιολογίας και ομοιόστασης του οργανισμού ως προϋπόθεση για την εύρυθμη κυκλοφορία του αίματος από την καρδιά έως τον εγκέφαλο και τα άκρα, με τη συμβολή των υγιών εύκαμπτων αρτηριών που προσφέρουν την απαραίτητη και κατάλληλη αντίσταση στο αίμα που κινείται. Η φυσιολογική τιμή αρτηριακής πίεσης είναι 120/80 mm Hg.

Στον αντίποδα, οι συσταλμένες και άκαμπτες αρτηρίες προσφέρουν μεγαλύτερη αντίσταση στο διερχόμενο αίμα, γεγονός που εμφανίζεται σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις ως υψηλότερη αρτηριακή πίεση (high blood pressure), γνωστή ως υπέρταση (hypertension), και ωθεί την καρδιά να πάλλεται γρηγορότερα.

.

Πίνακας από CDC – Facts about Hypertension

Η υπέρταση συνήθως δεν εκδηλώνει φανερά κλινικά συμπτώματα, με αποτέλεσμα να γίνεται αντιληπτή μόνο μετά από τυχαία διάγνωση ή ενώ βρίσκεται πια σε προχωρημένο στάδιο και υφίστανται σοβαρές βλάβες σε διάφορα όργανα. Σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), 46% των ατόμων με υπέρταση δεν γνωρίζουν ότι έχουν μη φυσιολογική αρτηριακή πίεση, σε αντίθεση με το 42% που έχει λάβει διάγνωση και θεραπεία, ενώ 1 στους 5 (21%) την έχει υπό έλεγχο.

Συνήθη συμπτώματα υπερτασικών είναι:

• Κεφαλαλγία (πονοκέφαλος)
• Ζαλάδα
• Προβλήματα στην όραση
• Κόπωση, έλλειψη πνευματικής συγκέντρωσης
• Δύσπνοια, αίσθημα παλμών

Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης δίχως αντιμετώπιση, υπάρχει σκλήρυνση και στένωση των αρτηριακών τοιχωμάτων, φθορά του καρδιακού μυός και πιθανές επιβλαβείς συνέπειες σε άλλα όργανα (εγκέφαλος, οφθαλμοί, νεφρά), θέτοντας το δυνητικό υπόβαθρο για καρδιακή προσβολή ή εγκεφαλικό.

Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση υπέρτασης και καρδιαγγειακών παθήσεων

Η κληρονομικότητα (γονίδια), η ηλικία >65 ετών, η εμμηνόπαυση, το κάπνισμα, οι αυξημένες τιμές LDL χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων, ο σακχαρώδης διαβήτης και το μεταβολικό σύνδρομο αποτελούν πρωταρχικούς παράγοντες κινδύνου εμφάνισης υπέρτασης. Επιπλέον, συχνά εμφανίζεται υπέρταση σε άτομα με παχυσαρκία, υψηλή πρόσληψη αλμυρών τρόφιμων, υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ και έλλειψη άσκησης. Η παχυσαρκία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο υπέρτασης 5 φορές περισσότερο σε σύγκριση με άτομα φυσιολογικού βάρους, ενώ μέχρι 2/3 (60%) των περιστατικών υπέρτασης μπορεί να αποδοθούν σε υπερβάλλον βάρος.

5 βασικοί τρόποι για την αντιμετώπιση της υπέρτασης

Η αυξημένη αρτηριακή πίεση αποτελεί παράγοντα κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου και δεν προκύπτει εν μία νυκτί, ωστόσο ο τακτικός έλεγχος και οι μικρές αλλαγές στη διατροφή και στον τρόπο ζωής μπορούν να έχουν αξιόλογα αποτελέσματα στη βελτίωση των τιμών αυτής.

1. Ελέγξτε την πίεση σας σε ένα φαρμακείο ή με το προσωπικό σας πιεσόμετρο. Εάν δεν είναι φυσιολογική, επισκεφθείτε τον γιατρό σας, που παράλληλα με την κλινική εξέταση και εντοπισμό αιτιολογίας ή και ενδεχόμενης δευτερογενούς υπέρτασης (secondary hypertension λόγω νεφρικής νόσου, σακχαρώδη διαβήτη κ.α.), μπορεί να συστήσει περαιτέρω αιματολογικό έλεγχο, ηλεκτροκαρδιογράφημα ή ακτινογραφία θώρακος, ίσως και φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με τη σοβαρότητα και το χρονικό διάστημα ύπαρξης των κλινικών ευρημάτων και συμπτωμάτων.
2. Περιορίστε την πρόσληψη νατρίου, που υπάρχει στο αλάτι και στα περισσότερα προσυσκευασμένα τρόφιμα για συντηρητικούς λόγους. Η αυξημένη πρόσληψη αλατιού επιδρά ανοδικά στην αρτηριακή πίεση, συνεπώς συστήνεται το όριο των 2,3 mg καθημερινά. Εντοπίστε το νάτριο (Na, sodium) στη διατροφική ετικέτα (food label) και προτιμήστε τρόφιμα με <120 mg νατρίου στα 100gr/ml τροφίμου.
3. Στοχεύστε σε ένα υγιές βάρος, που γίνεται εφικτή υπόθεση με την εξατομικευμένη καθοδήγηση κλινικού διαιτολόγου-διατροφολόγου. Ακόμη και η ελάχιστη απώλεια βάρους στην υπερβαρότητα ή παχυσαρκία, μειώνει αποδεδειγμένα τη συστολική και διαστολική πίεση.
4. Ασκηθείτε τακτικά, με διάρκεια εφικτή και τρόπο που να σας αρέσει. Η τακτική φυσική δραστηριότητα είναι ευεργετική για την υγεία της καρδιάς και των αγγείων, τόσο στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης όσο και της πρόληψης της υπέρτασης, καθώς βελτιώνει την καρδιακή παροχή και τη λειτουργία του μυοκαρδίου. Με την άσκηση εκκρίνονται αγγειοδιασταλτικές ουσίες από το ενδοθήλιο, γεγονός που ενισχύει την ελαστικότητα των αγγείων και ευνοεί την ομαλή κυκλοφορία του αίματος, συμβάλλοντας σε ένα υγιές αγγειακό σύστημα. Συνιστάται αερόβια άσκηση μέτριας προς υψηλής έντασης για τουλάχιστον 5-7 μέρες ή 150-300 λεπτά ανά εβδομάδα (π.χ. περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία, κολύμπι), ή υψηλής έντασης 75–150 λεπτά εβδομαδιαίως, σε συνδυασμό με ασκήσεις αντιστάσεων και ευλυγισίας 2-3 φορές την εβδομάδα, με εξατομίκευση και σταδιακή αύξηση.
5. Αποφύγετε το κάπνισμα και περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ. Το φρένο στο κάπνισμα και το αλκοόλ αποτελεί την πιο αποτελεσματική αλλαγή τρόπου ζωής για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Γραμμή δράσης στη διατροφή – για την υπέρταση

Ο τρόπος ζωής και οι καθημερινές συνήθειες ενός ατόμου επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης και τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική μείωση της υπέρτασης. Η διατροφική υποστήριξη από κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο κρίνεται απαραίτητη για την αντιμετώπιση της διαπιστωμένα αυξημένης αρτηριακής πίεσης, και δομείται ως ακολούθως:

1. Διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους: Η σταδιακή μείωση του βάρους και του σωματικού λίπους σε υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα, ακόμη και της τάξεως των 5 κιλών, συμβάλλει σημαντικά στη μείωση των επίπεδων της αρτηριακής πίεσης και αποτελεί μία από τις βασικότερες συστάσεις.

2. Υιοθέτηση της Μεσογειακής διατροφής ή δίαιτα DASH,που είναι πλούσιες σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, ψάρια, ξηρούς καρπούς και σπόρους, ελαιόλαδο (ακορέστα λιπαρά οξέα)και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών, ενώ συνιστάται η χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος, επεξεργασμένου κρέατος, καθώς και επεξεργασμένων υδατανθράκων (ζάχαρη).

3. Περιορισμένη πρόσληψη νατρίου και αναγνώριση τροφών με “κρυμμένο” αλάτι: Όταν η απώλεια βάρους συνδυάζεται με περιορισμένη πρόσληψη αλατιού, η μείωση της αρτηριακής πίεσης είναι σχεδόν διπλάσια.  Οι υπερτασικοί θα πρέπει να στοχεύουν σε κατανάλωση αλατιού λιγότερη από 2,3 g την ημέρα, ποσότητα που αντιστοιχεί σε ένα κουταλάκι του γλυκού. Προκειμένου αυτό να επιτευχθεί:

   • Αποφύγετε την κατανάλωση των τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο: παστά και αλμυρά μεζεδάκια, αλλαντικά και προϊόντα κρέατος (π.χ. λουκάνικα), τυριά (ιδίως σε άλμη), ελιές και τουρσί, αλατισμένους ξηρούς καρπούς αλλά και τα προσυσκευασμένα αλμυρά τρόφιμα και σνακ (π.χ. ποπ κορν, πατατάκια, γαριδάκια, κρακεράκια κ.α.).

   • Χρησιμοποιήστε μυρωδικά και μπαχαρικά για να προσδώσετε άρωμα και γευστικό ενδιαφέρον στο φαγητό, όπως κόλιανδρο, δυόσμο, μαϊντανό, ρίγανη, κουρκουμά και λεμόνι, αποφεύγοντας παράλληλα τα μείγματα μπαχαρικών καθώς και αυτά περιέχουν αλάτι.

   • Αποφύγετε να έχετε και να χρησιμοποιείτε επιπλέον αλάτι στο τραπέζι.

   • Έχετε κατά νου τις κρυφές πηγές νατρίου: πίτσα και αρτοποιήματα (κριτσίνια, παξιμάδια κ.α.), ζωμούς και κύβους μαγειρικής, salad dressings, κέτσαπ και μουστάρδα, κονσέρβες και έτοιμα μαγειρεμένα γεύματα.

   • Είναι σημαντικό να μπορείτε να διαβάζετε τις διατροφικές ετικέτες (food labels) στις συσκευασίες τροφίμων, ώστε να αναγνωρίζετε το περιεχόμενο του προϊόντος σε νάτριο και να εντοπίζετε τις τροφές με “κρυμμένο” αλάτι. Προτιμήστε προϊόντα με την επισήμανση στη συσκευασία: “χωρίς αλάτι” ή “ελεύθερο νατρίου” (sodium free), “φτωχά σε αλάτι” ή “χαμηλό νάτριο” (low sodium).

    

   Διατροφική ετικέτα τροφίμου Αν ένα τρόφιμο στα 100 γρ περιέχει :
   Περισσότερο από 0,6 γρ νατρίου ή 1,5 γρ αλάτι = Υψηλό τρόφιμο σε αλάτι/νάτριο	από 0,5 γρ νατρίου ή 0.5 γρ αλάτι = Μέτριο τρόφιμο σε αλάτι/νάτριο	Περισσότερο από 0,1 γρ νατρίου ή 0,3 γρ αλάτι = Χαμηλό τρόφιμο σε αλάτι/νάτριο

    

4. Περιορισμός κατανάλωσης αλκοόλ. Η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ αποτελεί σημαντική παράμετρο που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης, ενώ η μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ επαναφέρει σταδιακά την πίεση στα φυσιολογικά επίπεδα. Άντρες και γυναίκες με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης που συνηθίζουν να καταναλώνουν αλκοόλ, θα πρέπει αντίστοιχα να στοχεύουν σε 2 ποτήρια και 1 ποτήρι αλκοολούχο ποτό ανά ημέρα.

1 μερίδα αλκοολούχων ποτών περιέχει 14 γρ. αλκοόλ

Παραδείγματα μερίδας:

Η φυσική δραστηριότητα, η διαχείριση του σωματικού βάρους και ο περιορισμός πρόσληψης νατρίου και κατανάλωσης αλκοόλ αποτελούν τους βασικούς πυλώνες πρόληψης της υπέρτασης και εντάσσονται στοχευμένα στις συστάσεις αντιμετώπισης αυτής. Η υπέρταση μπορεί να προληφθεί, ενώ η τακτική παρακολούθηση και υποστήριξη του υπερτασικού ασθενούς είναι απαραίτητη για την αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς και την αναπροσαρμογή της διατροφικής φροντίδας από διαιτολόγο-διατροφολόγο, ανάλογα με την πορεία και τις εξατομικευμένες ανάγκες του.

Πηγές

• American Heart Association – The facts about high blood pressure
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Facts about hypertension
• Flack and Adekola (2020) Blood pressure and the new ACC/AHA hypertension guidelines. Trends in Cardiovascular Medicine, 30 (3): 160-164
• Harvard Health – 6 simple tips to reduce your blood pressure
• Harvard Health – Controlling your blood pressure
• Harvard Health – High blood pressure (hypertension) 
• Harvard Health – Understanding secondary hypertension
• Mayo Clinic – DASH diet: Healthy eating to lower your blood pressure
• NHS (2022) Food Labels
• Unger et al. (2020) 2020 International Society of Hypertension Global Hypertension Practice Guidelines. Hypertension, 75: 1334-1357.
• Whelton et al. (2022) Harmonization of the American College of Cardiology / American Heart Association and European Society of Cardiology / European Society of Hypertension Blood Pressure / Hypertension Guidelines: Comparisons, Reflections and Recommendations. Circulation, 146: 868-877
• World Health Organization (WHO) – Hypertension
• Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕ.Σ.Υ.) – Πρωτόκολλα Θεραπευτικής Άσκησης στην Υπέρταση