28/03/23  ━━   3 min read

Διατροφική νοημοσύνη

Η πατάτα στην περί διατροφής ιστορία

Ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε γευτεί την πατάτα κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στην Ευρώπη, αντιλήφθηκε την αξία της ως οικονομική και θρεπτική τροφή για έναν πληθυσμό (staple food), και αποφάσισε να τη φέρει στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση. Λέγεται ότι ο κόσμος δίστασε αρχικά να τη δοκιμάσει, όμως άλλαξαν γνώμη όταν είδαν τα φορτία με τις πατάτες να φρουρούνται μέρα-νύχτα στην αποβάθρα του Ναυπλίου κατ’ εντολή του Καποδίστρια, αφού τις θεώρησαν σπάνιες και πολύτιμες.

Παρουσίαση τροφής, διατροφικές πεποιθήσεις και ψυχολογία

Ο τρόπος μεταχείρισης, περιγραφής και παρουσίασης μιας τροφής ή ενός πιάτου (food presentation) αλληλεπιδρά με τον τρόπο σκέψης μας και επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία και τον βαθμό δεκτικότητας του εν λόγω τροφίμου. Το ίδιο ακριβώς πιάτο μπορεί να περιγραφεί στο μενού ή να παρουσιαστεί με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικά εστιατόρια, και συνεπώς να προδιαθέσει ή να απωθήσει κάποιον. Και η ίδια τροφή, όπως π.χ. ένα γλυκό κέρασμα, έχει διαφορετική βαρύτητα στη διατροφή όταν καταναλώνεται αραιά σε ημέρες γιορτής, εν αντιθέσει με την κατανάλωση του γλυκού σε ποσότητα από ένα παιδί με τη λήξη του σχολικού προγράμματος, πριν το μεσημεριανό φαγητό.

Οι πεποιθήσεις μας για το τι είναι υγιεινή διατροφή και ποιες τροφές θεωρούνται υγιεινές επηρεάζονται από τα ανθρωπομετρικά και κοινωνικο-οικονομικά μας δεδομένα, και επιδρούν στις διατροφικές μας επιλογές.

Υπάρχουν “καλές” ή “κακές” τροφές;

Η υγιεινή διατροφή (healthy eating) δεν είναι μια μάχη που μέλλει να χάνουμε μοιραία κάθε φορά που εμφανίζεται μπουφές ή μια αγαπημένη διατροφική λιχουδιά. Δεν υπάρχουν “καλές” ή “κακές” τροφές, υπάρχει όμως:

• μια φυσιολογική ή υπερβολική ποσότητα κατανάλωσης κάποιας τροφής
• η σωστή ή λάθος στιγμή για μια διατροφική επιλογή
• η έμφαση στην ποικιλία θρεπτικών τροφών σε ημερήσια διάταξη, έναντι της μονοφαγίας ή των πολύ περιορισμένων διατροφικών επιλογών

Ένα πλήρες γεύμα δεν μπορεί να καταναλώνεται μεταμεσονυκτίως στη διατροφική μας ρουτίνα, ενώ το γλυκό το ακολουθεί και δεν προηγείται αυτού, και σαφώς μπορεί να υπάρχει σε μια ποσότητα που να συνάδει με τις υπόλοιπες διατροφικές επιλογές της ημέρας. Το απαγορευμένο προσκαλεί και προκαλεί, ήταν πολλά τα απαγορευμένα που μας έλειψαν στα επαναλαμβανόμενα lockdown της πανδημίας, ενώ παράλληλα είναι αρκετά τα “απαγορεύεται” που νομίζουν πολλοί πως εντάσσονται σε μια δίαιτα απώλειας βάρους. Η διατροφή όμως δεν είναι η ίδια για όλους, ούτε έχει “απαγορεύεται”, και οι ελάχιστες εξαιρέσεις αφορούν σε σοβαρές καταστάσεις υγείας.

Σαφώς και υπάρχουν ιατρικές και διατροφικές συστάσεις για άτομα με διαβήτη, υπέρταση και καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλεργίες και άλλα θέματα υγείας που χρίζουν θεραπευτικής αντιμετώπισης. Εύλογο είναι ο διαβητικός να γνωρίζει και να αποφεύγει τροφές με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη προτιμώντας αυτές με χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη, απαραίτητο είναι ο αλλεργικός να αποφεύγει εντελώς τις τροφές που του προκαλούν αλλεργία, ενώ ο υπερτασικός να προτιμά τα μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά έναντι των κορεσμένων. Το ευρύ κοινό όμως που δεν αντιμετωπίζει συγκεκριμένη νόσο ή καταστάσεις υγείας όπως οι προαναφερθείσες, δεν έχει λόγο να απαγορεύει κάποια τροφή από το τραπέζι του, ούτε ο/η διατροφολόγος πρόκειται να του ζητήσει κάτι τέτοιο.

Η διατροφή είναι ένα σύνολο πολλαπλών γευμάτων και συνηθειών που πηγαίνουν σε βάθος εβδομάδας, μήνα και έτους, όχι ένα μεμονωμένο γεύμα ή η εστίαση σε μια μόνο τροφή. Και αυτό το σκεπτικό μπορεί να κάνει τη διατροφική καθημερινότητα πολύ πιο απλή για όλους.

Υγιής σχέση με την τροφή

Καλό είναι να μην εστιάζουμε αποκλειστικά στο “τι να μη φάμε”, προσπαθώντας αδίκως να αποφύγουμε την εορταστική απόλαυση ή ακόμη και τη θρέψη αυτή καθεαυτή, αλλά να εστιάζουμε στην ποικιλία των τροφών και των θρεπτικών συστατικών που πρέπει να συμπεριλαμβάνουμε στη διατροφή μας, με βάση το πρόγραμμα και τις γευστικές μας προτιμήσεις. Συνεπώς το ερώτημα που πρέπει να τίθεται κατά νου δεν είναι αν μπορούμε να απολαύσουμε το γλυκό που μας κέρασαν – διότι φυσικά και μπορούμε – αλλά εάν:

• Φάγαμε πρωινό και τα υπόλοιπα γεύματα / σνακ της ημέρας μέχρι εκείνη τη στιγμή;
• Είχαν τα βασικά μας γεύματα συνδυασμό πρωτεϊνών και υδατανθράκων, εν παρουσία καλών λιπαρών για πληρότητα θρεπτικών συστατικών και κορεσμό;
• Συμπεριλάβαμε στα σνακ μας φρούτα, γιαούρτι, ξηρούς καρπούς και σπόρους, ή εναλλακτικά ταχίνι ή φυστικοβούτυρο; Καθημερινά;
• Τρώμε τροφές-χρυσάφι όπως ψάρια και θαλασσινά, αβοκάντο, αυγό, ταχίνι, ξηρούς καρπούς και σπόρους π.χ. λιναρόσπορο;
• Θα ασκηθούμε σήμερα έστω για 20-30 λεπτά; Και αύριο ομοίως;
• Πίνουμε αρκετό νερό;

Οι συνεχείς δίαιτες με νότες απαγόρευσης, η μονίμως κακή εικόνα σώματος, οι ενοχές και οι ατέρμονες σκέψεις αποτυχίας δε συνάδουν με την ποιότητα ζωής, την αυτοεκτίμηση, το χαμόγελο και την ευτυχία του ατόμου, αλλά δημιουργούν στεναχώρια, πίεση, άγχος και εκνευρισμό. Τίποτα δε βλάπτει, παρά μόνο οι συνεχείς διατροφικές υπερβολές που συνήθως δεν συνεπάγονται κορεσμό αλλά μια πρόσκαιρη ευχαρίστηση.

Η αρχαιοελληνική φράση “παν μέτρον άριστον” αποτελεί μια υπενθύμιση ότι δεν υπάρχουν τροφές που πρέπει να εξοστρακίσουμε από το διαιτολόγιο μας, αλλά όλα είναι θέμα ισορροπίας: Ποιες τροφές και διατροφικές συνήθειες υπερτερούν στην καθημερινότητα μας; Το ζητούμενο είναι ο κατάλληλος συνδυασμός σωστής θρέψης με τη χαρά και την ευχαρίστηση που προσφέρουν οι μικρές γευστικές απολαύσεις της ζωής, εν ηρεμία ή με παρέα, δίχως τύψεις.

Διατροφική νοημοσύνη

Πηγές

• British Heart Foundation – Why there’s no such thing as “good” or “bad” foods
• Harvard School of Public Health – The Nutrition Source: What should I eat?
• Lake et al. (2007) Healthy eating: perceptions and practice (the ASH30 study). Appetite, 48 (2): 176-82.

Διατροφική νοημοσύνη