04/03/23  ━━   10 min read

Παχυσαρκία – Οι διαστάσεις ενός παγκοσμίου προβλήματος υγείας

Γνωρίζετε ότι:

• 800 εκατομμύρια άνθρωποι ανά τον κόσμο ζουν με παχυσαρκία.
• Οι συνέπειες της παχυσαρκίας στα συστήματα υγείας παγκοσμίως θα φτάσουν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια έως το 2025.
• Τα άτομα με παχυσαρκία έχουν διπλάσιες πιθανότητες να νοσηλευτούν εάν βρεθούν θετικοί στον νέο κορονοϊό που προκαλεί τη λοίμωξη COVID-19.
• Η παιδική παχυσαρκία αναμένεται να αυξηθεί κατά 60% την προσεχή δεκαετία, αγγίζοντας τα 250 εκατομμύρια έως το 2030.
• Το 75-80% των παχύσαρκων παιδιών θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες, με ότι συνεπάγεται αυτό για την υγεία και την ποιότητα ζωής τους.

Νεότερα δεδομένα για την παχυσαρκία στην Ελλάδα

Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Η παχυσαρκία (obesity) δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα διαχείρισης βάρους με αισθητικό αντίκτυπο, αλλά μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αρκετά αυξημένο βάρος σε σχέση με το ύψος του σώματος (Δείκτης Μάζας Σώματος, ΔΜΣ > 30) και υπερβολική συσσώρευσης λίπους στο σώμα, η οποία συσχετίζεται με αρνητικές επιπτώσεις για την υγεία. Αποτελεί ομολογουμένως ένα πολύπλοκο πρόβλημα με εξαιρετικά σοβαρές προεκτάσεις δεδομένου ότι αποδεδειγμένα συνδέεται με πλήθος καρδιακών και μεταβολικών διαταραχών με αυξημένο κίνδυνο για την υγεία (health risks), οι οποίες μπορεί να εξελιχθούν σε χρόνια νοσήματα, όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 (σχεδόν 1 στους 10 ενήλικες παγκοσμίως), καρδιαγγειακά νοσήματα (νούμερο 1 αιτία θανάτου παγκοσμίως), κάποιες μορφές καρκίνου, οστεοαρθρίτιδα, χολολιθιάσεις, σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας στον ύπνο και άλλα. Παράλληλα, η παχυσαρκία επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, αρνητικό κοινωνικό αντίκτυπο (“κοινωνικό στίγμα”) αλλά και τεράστιο οικονομικό κόστος για το σύστημα υγείας, καθώς τα δεδομένα δείχνουν ότι το 9% των ετησίων δαπανών για την υγεία στην Ελλάδα οφείλονται στα συνοδά νοσήματα της παχυσαρκίας ή σε αυτά που προκαλούνται εξαιτίας της.

Για τους λόγους αυτούς, μία ακόμη πρόσφατη μελέτη από ερευνητική ομάδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου κρούει έντονα τον κώδωνα του κινδύνου για τις διαστάσεις που η παχυσαρκία έχει πάρει στη χώρα μας. Μερικά από τα πιο σημαντικά και ανησυχητικά συμπεράσματα της μελέτης διαΝΕΟσις δείχνουν ότι:

• Το 63% των Ελλήνων ηλικίας >18 ετών είναι υπέρβαροι (overweight, ΔΜΣ (κιλά/μέτρα²): 25-29,9) ή παχύσαρκοι (obsese, ΔΜΣ: >30).
• 1 στους 4 Έλληνες και 1 στις 4 Ελληνίδες έχουν παχυσαρκία.
• Τα υπέρβαρα άτομα έχουν 52% μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν υπέρταση. Τα παχύσαρκα άτομα διατρέχουν σχεδόν 100% μεγαλύτερο κίνδυνο.
• Στα 3/4 των ελληνικών οικογενειών τουλάχιστον ένας από τους δύο γονείς έχει υπερβάλλον βάρος ή παχυσαρκία.
• Στη μία εκ 4 ελληνικών οικογενειών, και οι δύο γονείς είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
  Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Παιδική Παχυσαρκία στην Ελλάδα

Αντιστοίχως ανησυχητικά είναι και τα αποτελέσματα που αφορούν τα παιδιά και τους εφήβους, της ίδιας μελέτης αλλά και της επίσης πρόσφατης μελέτης ΕΥΖΗΝ, δεδομένου ότι τα παχύσαρκα παιδιά έχουν 5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες απ’ ό,τι τα παιδιά με φυσιολογικό σωματικό βάρος.  Διαπιστώνεται ότι:

• Τα Ελληνόπουλα εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας στην Ευρώπη.
• Τα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας στα παιδιά φαίνεται πως είναι μεγαλύτερα σε επαρχιακές και αγροτικές περιοχές από ό,τι στις πόλεις.
• Περίπου 1 στα 3 παιδιά στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας είναι υπέρβαρο.
• Στις πολύ μικρές ηλικίες τα κορίτσια είναι πιο συχνά υπέρβαρα ή παχύσαρκα από τα αγόρια, ποσοστά τα οποία συνήθως εξισώνονται μέχρι την εφηβεία, οπότε και αυξάνεται η πιθανότητα και τα αγόρια να είναι παχύσαρκα.
• Αγόρια και κορίτσια < 18 ετών που ζουν στις νησιωτικές περιοχές της χώρας έχουν αντίστοιχα 48% και 37% αυξημένο ενδεχόμενο κακής φυσικής κατάστασης, καθώς επίσης και αντίστοιχα 19% και 15% αυξημένη πιθανότητα υπερβάλλοντος βάρους ή παχυσαρκίας, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους στην ηπειρωτική Ελλάδα.
• Το 70% των παχύσαρκων εφήβων εξακολουθούν να ζουν με παχυσαρκία και μετά τα 30.
  Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι λυπηρά και άκρως αποθαρρυντικά για τις γενιές που έρχονται και τα ακόμη σοβαρότερα προβλήματα υγείας που αυτές θα κληθούν να αντιμετωπίσουν. Αν και η αιτία του προβλήματος έγκειται στο θετικό ενεργειακό ισοζύγιο του σώματος (positive energy balance, το ότι δηλαδή τρώμε περισσότερες θερμίδες από όσες καταναλώνουμε), η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Υπάρχει αποδεδειγμένα ένα πλήθος κοινωνικών, περιβαλλοντικών αλλά και γενετικών παραγόντων που επιδρούν ενεργά στην καθημερινότητα του ατόμου, μέρος της οποίας είναι και οι επιλογές διατροφής και τρόπου ζωής, που είναι και αυτές που διαμορφώνουν προς τα πού γέρνει εν τέλει το ενεργειακό ισοζύγιο (energy balance).

Συνήθειες διατροφής και φυσικής δραστηριότητας στην Ελλάδα

Μεταξύ άλλων η μελέτη διαΝΕΟσις επισημαίνει ότι το πρόβλημα επιτείνεται διότι:

• Μόλις το 8% των Ελλήνων γνωρίζουν τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τη σωστή διατροφή.
• Μόνο το 35,2% των ενηλίκων γνωρίζουν τις συστάσεις του ΠΟΥ για την καθημερινή σωματική δραστηριότητα παιδιών και ενηλίκων.
• Μόνο το 25% των ενηλίκων καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά στις ποσότητες που προτείνουν οι διατροφικές συστάσεις.
• Το 68% των Ελλήνων ενηλίκων δε γυμνάζονται και δεν ασχολούνται με κανένα άθλημα (ποσοστό που είναι το μεγαλύτερο σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση).
• Οι Έλληνες καταναλώνουν >3 ώρες καθημερινά μπροστά σε οθόνες εκτός εργασίας (περισσότερο από τους κατοίκους των περισσότερων Ευρωπαϊκών χωρών).
• Το 88% των γονέων με παιδιά προσχολικής ηλικίας που είναι υπέρβαρα και το 55,8% των γονέων με παιδιά που είναι παχύσαρκα, θεωρούν ότι το παιδί τους έχει φυσιολογικό σωματικό βάρος.
  Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι η έλλειψη κατανόησης μικρών και μεγάλων για το τι εστί φυσιολογικό βάρος, η λανθασμένη εικόνα σώματος και ιδίως η έλλειψη εκπαίδευσης των γονέων για τη σημασία της διατροφής και της άσκησης τόσο για την υγεία των ιδίων αλλά και πολύ περισσότερο των παιδιών τους, σε συνδυασμό με τα πρωτοφανή ποσοστά καθιστικού τρόπου ζωής, αποτελούν εξαιρετικά σημαντικούς πυλώνες πάνω στους οποίους θα πρέπει να βασιστεί κάθε πλάνο πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου της παχυσαρκίας.

Υπερβάλλον βάρος ή παχυσαρκία: ο ρόλος της οικογένειας
Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

H παχυσαρκία δεν προκύπτει αποκλειστικά από προσωπικές επιλογές διατροφής και τρόπου ζωής. Δεν είναι μόνο προσωπική ευθύνη αλλά οι ρίζες της φτάνουν βαθιά, ακόμη και στη βρεφική και νηπιακή ηλικία, και αλληλοεπιδρούν με ποικίλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Συνεπώς, δεν αντιμετωπίζεται μόνο με τη μείωση της ενεργειακής πρόσληψης την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, αλλά είναι απόρροια ενός συνόλου παραγόντων που δεν βρίσκονται πάντα κάτω από τον έλεγχο του ατόμου.

Ταυτόχρονα, ο ρόλος του γονιού και της οικογένειας είναι καίριος στη διαμόρφωση ορθών οικογενειακών διατροφικών συνηθειών αλλά και στο να αποκτήσει το παιδί μια υγιή σχέση με το φαγητό. Η υπερκατανάλωση θερμίδων που μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε θετικό ενεργειακό ισοζύγιο ενθαρρύνοντας το υπερβάλλον βάρος και την παχυσαρκία, δεν ταυτίζεται με μια καλή κατάσταση θρέψης (nutritional status).

Υγιείς προτάσεις διατροφής και φυσικής δραστηριότητας για την οικογένεια

Για να διασφαλίσετε πληρότητα σε θρεπτικά συστατικά παράλληλα με τη διαχείριση ενός υγιούς βάρους τόσο κατά την παιδική ανάπτυξη όσο και στην ενήλικη ζωή, υιοθετήστε τις ακόλουθες πρακτικές:

• Εντάξτε ένα θρεπτικό πρωινό στην καθημερινότητά σας και υγιεινούς συνδυασμούς αγαπημένων τροφών στα γεύματα ή σνακ για το σχολείο ή τη δουλειά.
• Καθίστε όλοι μαζί στο τραπέζι για το οικογενειακό γεύμα, μακριά από αντιπερισπασμούς (τηλεόραση, tablet, κινητό κ.α.).
• Σερβίρετε κατάλληλη μερίδα φαγητού ώστε να μη πιέζετε τα παιδιά να αδειάσουν το πιάτο τους, και μη χρησιμοποιείτε το επιδόρπιο ως επιβράβευση ή τιμωρία.
• Ψωνίστε και μαγειρέψτε μαζί, εξοικειώστε το παιδί με τις τροφές, τις υφές και τις γεύσεις, δώστε σημασία στην εμφάνιση του πιάτου και συνδυάστε τα φαγητά που “δυσκολεύουν” το παιδί με τα αγαπημένα του.
• Αφιερώστε χρόνο στις δραστηριότητες του παιδιού, οργανώστε εκδρομές αλλά και σύντομες εξόδους για αναψυχή και κίνηση σε εξωτερικούς χώρους και ιδίως στη φύση.
• Εάν εσείς ή το παιδί σας έχετε υπερβάλλον βάρος ή παχυσαρκία, συμβουλευτείτε διαιτολόγο-διατροφολόγο με στόχο τη βελτίωση της κατάστασης θρέψης και τη διαμόρφωση ορθών διατροφικών συνηθειών, προκειμένου να αποκτήσετε μια υγιή σχέση με το φαγητό δίχως στερήσεις.
  Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας

Πηγές

• Μελέτη διαΝΕΟσις – Η παχυσαρκία και οι συνέπειές της
• Arnaoutis et al. (2021) Students living in the islands are heavier and have lower fitness levels compared to their mainland counterparts; results from the national action for children’s health (ΕΥΖΗΝ) program. Behav Med
• World Obesity Day
• Harvard Health Publishing – Why people become overweight.
• Harvard School of Public Health – Obesity Prevention Source: Health risks.
• National Heart, Lung and Blood Institute – Balance food and activity.
• O Hill et al. (2013) The importance of energy balance. Eur Endocrinol, 9 (2): 111-115. 
• Romieu et al. (2017) Energy balance and obesity: what are the main drivers? Cancer Causes Control, 28 (3): 247-258.
• World Obesity Day
  Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας