12/10/21  ━━   5 min read

Η νόσος  Αλτσχάιμερ είναι μια προοδευτική νευροεκφυλιστική ασθένεια του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και αποτελεί την έβδομη κύρια αιτία θανάτου Παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας το 60-80% των περιπτώσεων άνοιας. Εμφανίζεται κατά κόρον σε άτομα τρίτης ηλικίας, αν και εκτιμάται ότι περίπου μισό εκατομμύριο Αμερικανοί <65 ετών έχουν κάποια μορφή άνοιας, συμπεριλαμβανομένης της νόσου Αλτσχάιμερ. 

Τα συμπτώματα της νόσου περιλαμβάνουν τη σταδιακή απώλεια της μνήμης καθώς και τον περιορισμό των γνωστικών ικανοτήτων όπως λογική σκέψη, γλωσσικές δεξιότητες και ικανότητα εκτέλεσης απλών καθημερινών δραστηριοτήτων. Πολύ συχνές είναι επίσης και οι εναλλαγές στη διάθεση και την προσωπικότητα του ατόμου, δυσχεραίνοντας ταυτόχρονα την καθημερινή επικοινωνία με τους συνανθρώπους του.

Παράγοντες που ευθύνονται για την νόσο Αλτσχάιμερ

Αν και η αιτιολογία της νόσου είναι ασαφής, ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ανάπτυξής της είναι η συσσώρευση των πλακών του β-αμυλοειδούς (Aβ) μεταξύ των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο, οι οποίες προκαλούν δυσλειτουργία των νευρικών συνάψεων του εγκεφάλου και τελικά οδηγούν σε κυτταρικό θάνατο. 

Οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ χωρίζονται σε μη τροποποιήσιμους όπως ηλικία, οικογενειακό ιστορικό και κληρονομικότητα, αλλά και παράγοντες που μπορούμε να επηρεάσουμε μέσω του τρόπου ζωής, όπως  τραυματισμός στο κεφάλι, υγεία της καρδιάς και υγιής γήρανση. Με τον όρο υγιής γήρανση εννοούμε την υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής, τη διατήρηση ενός κοινωνικά ενεργού ατόμου, την αποφυγή του καπνού και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, και την άσκηση τόσο του σώματος όσο και του νου. 

Τι γνωρίζουμε για τη διατροφή & την πρόληψη της νόσου Αλτσχάιμερ;

Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η διατροφή μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και στην επιβράδυνση της απώλειας της μνήμης και της γνωστικής φθοράς. Το πρότυπο διατροφής  που ερευνάται έντονα τα τελευταία χρόνια και φαίνεται να έχει τα περισσότερα οφέλη στην υγεία του εγκεφάλου είναι η δίαιτα MIND (Πίνακας 1). Το συγκεκριμένο διατροφικό πρότυπο περιλαμβάνει στοιχεία από τη Μεσογειακή δίαιτα και τη δίαιτα DASH, και αναπτύχθηκε ειδικά για τις νευροπροστατευτικές της ιδιότητες από την ομάδα του Rush Medical Center. Η δίαιτα DASH συστήνεται για τη μείωση της αρτηριακής πίεσης, ενός κρίσιμου παράγοντα κινδύνου για τη νόσο του Αλτσχάιμερ, ενώ η Μεσογειακή δίαιτα δρα συνεργιστικά με τις αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές της ικανότητες.

Πώς μπορεί αυτό που τρώμε να επηρεάσει τον εγκέφαλό μας;

Τα τρόφιμα-κλειδιά της δίαιτας MIND είναι αυτά που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και άλλες φυτοχημικές ενώσεις, έχουν αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ικανότητες και δρουν νευροπροστατευτικά στον εγκέφαλο αναστέλλοντας τις εναποθέσεις του β-αμυλοειδούς (Aβ). Πιο συγκεκριμένα μπορούν να:

• αναστείλουν διάφορους βιολογικούς μηχανισμούς που αποτελούν τη βάση της ανάπτυξης της νόσου Αλτσχάιμερ, όπως το οξειδωτικό στρες και τη φλεγμονή.
• μειώσουν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου του Αλτσχάιμερ, όπως ο διαβήτης, η παχυσαρκία, η αρτηριακή πίεση και οι καρδιαγγειακές παθήσεις.
• βελτιώσουν το μικροβίωμα του εντέρου, καθώς  διάφοροι μικροοργανισμοί και βακτήρια στο έντερό μας μπορεί να επιδεινώσουν την εξέλιξη της νόσου.

Πώς τα τρόφιμα της δίαιτας ΜΙND βοηθούν στην πρόληψη του Αλτσχάιμερ;

Πράσινα φυλλώδη λαχανικά: είναι πηγές φυλλικού οξέος, βιταμίνης Ε, καροτενοειδών και φλαβονοειδών, και έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, καλύτερη οπτική μνήμη και μειωμένη φθορά της γνωστικής λειτουργίας κατά το πέρας της ηλικίας. 

Δημητριακά ολικής αλέσεως: είναι πλούσια σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, φυλλικό οξύ και αντιοξειδωτικά όπως σελήνιο και βιταμίνη Ε, τα οποία με τη σειρά τους δρουν νευροπροστατευτικά στον εγκέφαλο.

Ψάρια: φαίνεται πως συμβάλλουν στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και της γνωστικής λειτουργίας λόγω των υψηλών ποσοτήτων σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, σε δοκοσαεξανοικό οξύ [DHA] και εικοσαπεντανοικό οξύ [EPA], καθώς και στη μείωση του οξειδωτικού στρες, της φλεγμονής και του σχηματισμού του β-αμυλοειδούς (Aβ).

Μούρα: ιδιαίτερα οι φυσικές χρωστικές αυτών φαίνεται πως βοηθούν στη βελτίωση της μνήμης σε ηλικιωμένους και σε παιδιά. 

Ελαιόλαδο και ξηροί καρποί: περιέχουν μονοακόρεστα λιπαρά τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόκληση της αυτοφαγίας, ένα στάδιο που φαίνεται να δυσλειτουργεί στα πρώτα στάδια της νόσου. 

Όσπρια & πουλερικά: έχουν συσχετιστεί με καλύτερη γνωστική λειτουργία.

Κατανάλωση κρασιού με μέτρο: συσχετίστηκε με καλύτερη μνήμη και επιβράδυνση της γνωστικής φθοράς τους εγκεφάλου.

Κοινά διατροφικά προβλήματα και δυσκολίες σίτισης σε άτομα με άνοια

Κατά την κατανάλωση της τροφής ο εγκέφαλος εμπλέκεται σε ποικίλες δραστηριότητες  όπως όσφρηση, μάσηση, κίνηση χεριού, πέψη κ.α. Αν κάποια μέρη του εγκεφάλου έχουν υποστεί βλάβη, το άτομο μπορεί να δυσκολευτεί να καταναλώσει την τροφή του, ακόμη και να ξεχάσει να μασά. Όταν ένα άτομο δεν μπορεί να σιτιστεί σωστά, δεν προσλαμβάνει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται, με αποτέλεσμα να υποσιτίζεται και συνεπώς να δυσχεραίνει την κατάσταση της νόσου.

10 tips για να διευκολύνετε την σίτιση των ατόμων με Αλτσχάιμερ

1. Καλέστε το άτομο να έρθει μαζί σας στην κουζίνα καθώς μαγειρεύετε. Οι μυρωδιές είναι πιθανόν να του διεγείρουν την όρεξη.
2. Αντικαταστήστε την προσθήκη αλατιού και ζάχαρης με μυρωδικά και μπαχαρικά για να δώσετε ένταση στη γεύση.
3. Απλοποιήστε το φαγητό στο πιάτο. Ένα πιάτο με πολλά τρόφιμα  μπορεί να προκαλέσει σύγχυση. Σερβίρετε μόνο ένα ή δύο τρόφιμα κάθε φορά όπως ψάρι μαζί με μπρόκολο.
4. Σεβαστείτε τις προτιμήσεις του, επαναλαμβάνοντας τακτικά τα φαγητά που του αρέσουν.
5. Αφιερώστε αρκετό χρόνο στο τραπέζι μέχρι να τελειώσει με το φαγητό του. Υπενθυμίστε του να μασάει και να καταπίνει προσεκτικά. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή για να διασφαλίσετε ότι δεν θα πνιγεί από το φαγητό του.
6. Να τρώτε μαζί του τα κυρίως γεύματα. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι τρώνε καλύτερα όταν βρίσκονται μαζί με άλλους.
7. Οργανώστε τα τρόφιμα, τα πιάτα και τα σκεύη στο τραπέζι για να κάνετε πιο εύκολη τη διαδικασία του φαγητού.
8. Χρησιμοποιήστε σκεύη που είναι εύκολα στη χρήση και δεν έχουν βάρος. Για παράδειγμα ένα πλαστικό κουτάλι μπορεί να είναι πιο εύκολο στη χρήση από ένα μεταλλικό.
9. Κόψτε το φαγητό πριν το σερβίρετε έτσι ώστε το άτομο να μπορεί να το φάει μόνο του και να νιώθει ανεξάρτητο.
10. Σερβίρετε το γεύμα του σε ένα ήσυχο περιβάλλον, χωρίς αντιπερισπασμούς όπως τηλεόραση, tablet, κινητό, ή άλλα σκεύη και φαγητά επάνω στο τραπέζι.

Πηγές:

• Alzheimer’s Association: https://www.alz.org/
• Alzheimer’s Foundation of America: https://alzfdn.org/
• National Institute on Aging – What do we know about diet & prevention of Alzheimer’s disease: https://www.nia.nih.gov/health/what-do-we-know-about-diet-and-prevention-alzheimers-disease
• Morris et al. Alzheimers Dement 2015, MIND diet slows cognitive decline with aging.
• Van den Brink et al. Adv. Nutr 2019,  The Mediterranean, Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH), and Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay (MIND) Diets Are Associated with Less Cognitive Decline and a Lower Risk of Alzheimer’s Disease—A Review, Adv. Nutr